Το έπος της Αλαμάνας, μια απ’ τις κορυφαίες στιγμές των Ελλήνων, έχει υμνηθεί στην δημοτική μας ποίηση, διαλαλώντας και περνώντας από γενιά σε γενιά την υπέρτατη θυσία του Διάκου και των παλληκαριών του…
Πόσοι όμως γνωρίζουν σήμερα, την χιλιοτραγουδισμένη Χαλκομάτα;
Η μάχη της Αλαμάνας (Σπερχειού)
Στις 22 ή 23 Απριλίου 1821, κι ενώ οι επαναστάτες είχαν μόλις προλάβει να οχυρωθούν στις θέσεις τους, έφτασε ο Ομέρ Βρυώνης από το Λιανοκλάδι ενώ ταυτόχρονα ο Κιοσέ Μεχμέτ είχε ξεκινήσει από το Ζητούνι (Λαμία).
Μόλις ο Δυοβουνιώτης είδε τη δύναμη του εχθρού κατευθύνθηκε προς τη θέση Δέμα, όπου δεν μπορούσαν να επιτεθούν οι ιππείς. Ο Ομέρ Βρυώνης αποφάσισε να κινηθεί προς τη Χαλκομάτα. Ο Πανουργιάς που βρισκόταν εκεί με τους άνδρες του, παρά τη γενναία αντίσταση αναγκάστηκε να υποχωρήσει καθώς μάλιστα είχε τραυματιστεί.
Επιμέλεια : Λίλιαν Χαχοπούλου
Φωτό, Βίντεο, Μοντάζ : Πάνος Κατσώνης
Τουρκική δύναμη άρχισε να καταδιώκει όσους υποχωρούσαν.
Ο γιγαντόσωμος επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας ,ασυνήθιστος σε πολεμικές πορείες, βάδιζε με δυσκολία. Ο έφορος Σαλώνων Μαρκόπης ή Μαρκόπουλος, σήκωσε τον Ησαΐα στους ώμους του, όμως ήταν αδύνατο να τον μεταφέρει για πολύ. Ο Ησαΐας τότε του είπε: “Άφησε με, παιδί μου, και σώσε τουλάχιστον τον εαυτό σου, που είναι χρησιμότερος”.
Ο Μαρκόπουλος πειθάρχησε. Λίγο αργότερα, άκουσε τα τελευταία λόγια του Ησαΐα: “Παναγία μου, σώσε την πατρίδα”. Ένας Τούρκος έφτασε τον επίσκοπο και τον αποκεφάλισε. Στη μάχη αυτή σκοτώθηκε κι ο αδελφός του Ησαΐα, ιερομόναχος Παπαγιάννης κι ένας ανιψιός του.
Επίσκοπος Σαλώνων Ησαΐας – Μια εμβληματική ιστορική προσωπικότητα
Γεννήθηκε στη Δεσφίνα Φωκίδος σε ένα σπίτι κοντά στην εκκλησία του Αγίου Χαράλαμπου το έτος 1769 και βαπτίσθηκε Ηλίας, το τρίτο παιδί της οικογένειας του ιερέα Παπά-Στάθη και της Αρχόντως. Αδέλφια του ήταν ο Γιάννης (που έγινε τσοπάνης) και ο Θεοδόσης, καλόγηρος στη Μονή του Οσίου Λουκά. Στα 18 του χρόνια στάλθηκε από τον πατέρα του στην Άμφισσα για να προετοιμασθεί για ιερατική ζωή. Το 1797 εκάρη μοναχός στη Μονή Τιμίου Προδρόμου Δεσφίνας λαμβάνοντας το όνομα Ησαΐας και χειροτονήθηκε διάκονος στη Μονή Οσίου Λουκά. Μαθήτευσε στα Γιάννενα, όπου γνωρίσθηκε με τον Αλή-Πασά, τον οποίο μία δοξασία ήθελε να έχει διασώσει από βέβαιο θάνατο ο πατέρας του Ησαΐα, Παπά-Στάθης περί τα μέσα του 18ου αιώνα, όταν τον βρήκε ημιθανή σε ένα σπήλαιο και τον περιέθαλψε.
Τον Φεβρουάριο του 1821 ο Ησαΐας μαζί με τον αδελφό του και τον ηγούμενο της Μονής Οσίου Λουκά Χατζή βρέθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου συναντήθηκε με τον πατριάρχη. Στις 11 Μαρτίου επιστρέφει και αποβιβάζεται κρυφά στην Αντίκυρα. Ανεβαίνει στη Μονή Οσ. Λουκά όπου τον περιμένει ο Αθανάσιος Διάκος. Στον εσπερινό ορκίζεται πρώτος ο ίδιος και μετά ορκίζει στην Επανάσταση το ασκέρι του Διάκου. Στη συνέχεια πηγαίνει στα Σάλωνα και συνεννοείται με τον Πανουργιά. Φτάνουν όπλα και πολεμοφόδια από το Γαλαξείδι και μοιράζονται στα σπίτια των προυχόντων. Στις 24 Μαρτίου ο Ησαΐας ευλογεί και πάλι τα όπλα των ανδρών του Πανουργιά στο Μοναστήρι του Προφήτη Ηλία. Την 25 Μαρτίου ο Γκούρας καταλαμβάνει το Γαλαξείδι και στις 28 ο Σκαλτσοδήμος το Λιδορίκι. Την 26 Μαρτίου ο Ησαΐας φτάνει πάλι στον Όσιο Λουκά όπου βρίσκεται και ο Διάκος. Γίνεται δοξολογία και την επομένη οι ένοπλοι φεύγουν για τη μάχη. Στις 27 Μαρτίου αρχίζει η πολιορκία του κάστρου των Σαλώνων, από τους επαναστάτες του Πανουργιά, ενώ στη πόλη συγκροτήθηκε “ελληνική διοίκηση”. Την ίδια ημέρα πραγματοποιείται η επίσημη έναρξη του Αγώνα από τον Ησαΐα Σαλώνων ορκίζοντας τους επαναστάτες μαζί με τους άλλους δύο επισκόπους στο μοναστήρι του Οσίου Λουκά, που είχε καταστεί η “Αγία Σοφιά της Ρούμελης”, καθώς και στα μοναστήρια Προδρόμου και Αγίας Παρασκευής ευλογώντας τα όπλα των συγκεντρωθέντων κατά των Τούρκων αγωνιστών και ουσιαστικά κηρύσσοντας επίσημα την επανάσταση στη Βοιωτία[7]. Την 1 Απριλίου καταλαμβάνεται η Λειβαδιά.[8]
Μετά την πτώση του Κάστρου της Λιβαδειάς στις 1 Απριλίου και του κάστρου των Σαλώνων στις 10 Απριλίου (ανήμερα του Πάσχα) στα χέρια των Ελλήνων ο Ησαΐας σπεύδει να συναντήσει τον Διάκο και τον Δυοβουνιώτη στο Ζητούνι. Συμμετέχοντας στη μάχη της Αλαμάνας ο Ησαΐας, κρατώντας τον Σταυρό ηγήθηκε των Ελλήνων αγωνιστών, αλλά στη σύγκρουση με τα στρατεύματα του Ομέρ Βρυώνη στο ύψωμα Χαλκωμάτα, τραυματίζεται θανάσιμα. Μαζί σκοτώνεται και ο αδελφός του, ο ιερέας γνωστός ως παπα-Γιάννης.
Οι Τούρκοι, απέκοψαν το κεφάλι του νεκρού του Ησαΐα, του αδελφού του και άλλων αγωνιστών και τα απόθεσαν απέναντι από τον Διάκο, κατά τη διάρκεια της μαρτυρικής εκτέλεσής του με ανασκολοπισμό στη Λαμία, ενώ μετά το θάνατο του Έλληνα στρατηγού τα πέταξαν σε ένα ρέμα, μαζί με τη σορό του εκτελεσμένου. Το 1916 προς τιμή του Ησαΐα και του αδελφού του στήθηκε μαρμάρινος σταυρός κοντά στη βρύση που λέγεται “Δεσποτόβρυση” πάνω στον παλαιό δρόμο Άμφισσας-Λαμίας. Στη ηρώο υπάρχει η ακόλουθη επιγραφή:
ΤΟΙΣ ΕΚ ΔΕΣΦΙΝΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΑΝΑΣΣΙΔΟΣ ΑΔΕΛΦΟΙΣ ΗΣΑΙΑ ΑΜΦΙΣΣΗΣ ΕΠΙΣΚΟΠΩ ΚΑΙ ΙΩΑΝΝΗ ΙΕΡΕΙ ΠΕΣΟΥΣΙΝ ΕΝ ΧΑΛΚΩΜΑΤΑ ΩΔΕ
23 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1821
ΥΠΕΡ ΠΑΤΡΙΔΟΣ ΕΙΣ ΜΑΧΗΝ ΑΛΑΜΑΝΑΣ
ΚΟΙΝΩ ΕΡΑΝΩ 1916.
Το “ξεχασμένο” μνημείο ξαναζωντάνεψε χάρη στην Λέσχη Εφέδρων Καταδρομέων Στερεάς Ελλάδος
Αν και η Δεσποτόβρυση και το μνημείο της Χαλκομάτας αποτελούν σημεία τεράστιας ιστορικής αξίας για την περιοχή μας, δυστυχώς ξεχάστηκαν, παραμελήθηκαν και εγκαταλείφθηκαν από την ελληνική πολιτεία.
Μέχρι πρότινος, το μνημείο -που βρίσκεται σε απόσταση αναπνοής από τη Λαμία, στην παλαιά Ε.Ο προς τον Μπράλλο- ψυχορραγούσε ανάμεσα στην άγρια βλάστηση, στα αγκάθια και τις πουρναριές. Μισογκρεμισμένο, έτοιμο να καταρρεύσει. Μέχρι που η Λέσχη Εφέδρων Καταδρομέων αποφάσισε να το συντηρήσει και να το αναδείξει. Με ατέλειωτες ώρες προσωπικής εργασίας, η “ζούγκλα του Αμαζόνιου” που περικύκλωνε το ιερό σημείο, καθαρίστηκε και ευπρεπίστηκε. Το μνημείο συντηρήθηκε και είναι έτοιμο, για να το γνωρίσουν όλοι όσοι διέρχονται από την περιοχή.
Το καντηλάκι αναμμένο, λίγα λουλούδια δείγμα αγάπης στους ήρωες και ένα παγκάκι για τους επισκέπτες, μαρτυρούν την αγάπη των καταδρομέων για την ανάδειξη του χώρου και της γραμμένης με αίμα ιστορίας μας. Σαν στοίχημα που πρέπει να κερδηθεί, σαν υποχρέωση στις νεότερες γενιές, σαν χρέος στη θυσία του Ησαϊα και των παλλικαριών του ’21.
Στην διαδρομή λίγο πριν το Μνημείο της Χαλκομάτας αν κοιτάξει κανείς ψηλά, θα αντικρύσει μια τεράστια Ελληνική σημαία να κυματίζει υπερήφανη έχοντας στα πόδια της όλο τον κάμπο. Έργο και αυτό των καταδρομέων. Σε ένα σημείο όπου υπάρχουν απομεινάρια από τοίχους εκείνης της ηρωικής εποχής.
Για όσους θέλετε να το επισκεφθείτε, βρίσκεται ακριβώς στο 3,4 Κ.Μ από το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής. Με την απαραίτητη προσοχή στρίβετε αριστερά στον χωματόδρομο. Εκεί, αφήνετε το αυτοκίνητο και ακολουθείτε την διαδρομή που οι καταδρομείς έχουν καθαρίσει και σημαδέψει με πορτοκαλί σπρέι.
Μετά την επίσκεψή μας, προτείνουμε και σε εσάς, να ακολουθήσετε. Περπατήστε στα χνάρια της ιστορίας, βαδίστε στα βήματα των ηρώων, νιώστε την περηφάνεια που πότισε τα χώματα μας, νιώστε και εσείς την ευλογία του τόπου μας…
Εκεί στον ιερό δαφνοσπαρμένο τόπο…
