Σε όλη την περιοχή και πέρα από αυτήν, το Politico αξιολογεί τις προοπτικές για τους βασικούς παράγοντες μετά την ανατροπή του Σύριου δικτάτορα Μπασάρ Άσαντ.
Μετά από μια αστραπιαία προέλαση των ανταρτών που κυρίευσε τη Δαμασκό και ανάγκασε τον ισχυρό άνδρα της Συρίας Μπασάρ Άσαντ να τραπεί σε φυγή, ο κόσμος προσπαθεί να κατανοήσει το τελευταίο δραματικό ρήγμα στη Μέση Ανατολή και τις συνέπειές του.
Aς επιχειρήσουμε μια πρώτη εκτίμηση σχετικά με το ποιοι είναι οι πιθανοί νικητές και χαμένοι από την πτώση του Άσαντ.
Νικητές
Η Συρία – ίσως
Ο συριακός λαός έχει υπομείνει έναν 13ετή, πολυεπίπεδο εμφύλιο πόλεμο και σχεδόν μισό αιώνα στυγνής διακυβέρνησης από την οικογένεια Άσαντ, η οποία χρησιμοποίησε λογοκρισία, κρατική τρομοκρατία, μαζικές εκτοπίσεις, χημικό πόλεμο και σφαγές για να διατηρήσει την εξουσία. Ο πόλεμος στοίχισε τη ζωή σε 470.000 έως 600.000 ανθρώπους, καθιστώντας τον τη δεύτερη πιο φονική σύγκρουση του 21ου αιώνα μετά τον Δεύτερο Πόλεμο του Κονγκό.
Περισσότεροι από 13 εκατομμύρια Σύριοι εκτοπίστηκαν βίαια από τη σύγκρουση — 6,2 εκατομμύρια από αυτούς εγκατέλειψαν τη χώρα. Ο πόλεμος δημιούργησε τις συνθήκες για την άνοδο της ιδιαίτερα βάρβαρης τζιχαντιστικής ομάδας Ισλαμικό Κράτος.
Το αν οι απλοί Σύριοι θα είναι νικητές εξαρτάται από το τι θα συμβεί στη χώρα στη συνέχεια, αν η Συρία μπορεί να αποφύγει περαιτέρω βία και να αναπτυχθεί ειρηνικά. Ορισμένοι φοβούνται ότι θα υπάρξει κενό εξουσίας και ότι οι διάφορες πολιτικές φατρίες και θρησκευτικές ομάδες της χώρας θα συγκρουστούν.
Και είναι βάσιμοι αυτοί οι λόγοι ανησυχίας. Η Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ (HTS), η κύρια ανταρτική παράταξη, έχει χαρακτηριστεί τρομοκρατική ομάδα από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο ηγέτης της, Αμπού Μοχάμεντ αλ-Τζολάνι, έχει μακρά ιστορία τζιχαντιστικής δράσης και είναι πρώην σύμμαχος του Αμπού Μπακρ αλ-Μπαγκντάντι, ηγέτη του ISIS. Οι δύο άνδρες τελικά ήρθαν σε ρήξη λόγω διαφορετικής στρατηγικής και έγιναν αντίπαλοι και πικροί εχθροί.
Η HTS αποσχίστηκε από την Αλ Κάιντα, αλλά ο αλ-Τζολάνι έχει καταβάλει μεγάλες προσπάθειες να επαναπροσδιορίσει την ομάδα του, με τους εκτιμώμενους 30.000 μαχητές της, ως εθνικιστική δύναμη, υιοθετώντας έναν πιο συμφιλιωτικό τόνο προς τις θρησκευτικές μειονότητες της Συρίας. Στην περιοχή του Ιντλίμπ, την οποία διοικεί η HTS από το 2016, η ομάδα έχει μετριάσει τη στάση της απέναντι στις χριστιανικές και δρούζικες μειονότητες.
Το ερώτημα είναι αν ο Αλ-Τζολάνι και η HTS έχουν όντως αφήσει πίσω τους τις εξτρεμιστικές τους ρίζες. Την Παρασκευή, ο Αλ-Τζολάνι δήλωσε ότι η ομάδα έχει εξελιχθεί και ότι η ανοικοδόμηση της Συρίας αποτελεί πλέον προτεραιότητα.
Τουρκία
Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν και ο Μπασάρ Άσαντ υπήρξαν κάποτε φίλοι, αλλά ο Τούρκος ηγέτης υποστήριξε την εξέγερση όταν ξέσπασε πριν από σχεδόν 14 χρόνια, κυρίως επειδή ο γεωπολιτικός του αντίπαλος, το Ιράν, υποστήριξε το συριακό καθεστώς.
Η Τουρκία υπήρξε ο βασικός προστάτης των ένοπλων ισλαμιστικών ομάδων της αντιπολίτευσης. Καθώς ο πόλεμος εξελισσόταν και οι μετριοπαθείς και πιο κοσμικές φιλοδημοκρατικές επαναστατικές παρατάξεις υποχωρούσαν ή παραγκωνίζονταν από τους σκληρότερους και πιο πειθαρχημένους ισλαμιστές αντιπάλους τους, η επιρροή της Άγκυρας ενισχύθηκε.
Η πτώση του Άσαντ πιθανότατα θα βοηθήσει τον Ερντογάν να προωθήσει την γεωπολιτική του ατζέντα, προσφέροντάς του την ευκαιρία να επιτύχει αρκετούς στρατηγικούς στόχους, όπως ο περιορισμός των Κούρδων αυτονομιστών στη βορειοανατολική Συρία που διατηρούν στενούς δεσμούς με τους Κούρδους αυτονομιστές της Τουρκίας. Η ανοικοδόμηση που θα χρειαστεί στη Συρία αναμφίβολα θα αποτελέσει μια τεράστια ευκαιρία για τις τουρκικές επιχειρήσεις.
«Τεράστια νίκη για την Τουρκία — ιδιοφυής κίνηση από τον Ερντογάν», δήλωσε ο οικονομολόγος και σχολιαστής Τίμοθι Άς σε ανάρτησή του στην πλατφόρμα Χ (πρώην Twitter).
Ισραήλ
Το Ιράν ήταν σε ετοιμότητα να κατηγορήσει το Ισραήλ ότι ενορχήστρωσε την πτώση του Άσαντ, και όταν το Χαλέπι έπεσε στα χέρια των ανταρτών, ο Ιρανός Υπουργός Εξωτερικών Αμπάς Αραγτσί δήλωσε ότι πρόκειται για «σχέδιο του ισραηλινού καθεστώτος να αποσταθεροποιήσει την περιοχή».
Παρά την ευκολία με την οποία η Τεχεράνη κατηγορεί τους Σιωνιστές, και αν και η στρατιωτική ταπείνωση της Χεζμπολάχ από το Ισραήλ βοήθησε τους αντάρτες στη Συρία, δεν υπάρχουν αποδείξεις για άμεση στρατιωτική βοήθεια από το Ισραήλ – ούτε θα ήταν απαραίτητη, δεδομένης της τουρκικής υποστήριξης στους αντάρτες.
Παρόλα αυτά, ο Ισραηλινός ηγέτης Μπεντζαμίν Νετανιάχου χαιρέτησε την ανατροπή, δηλώνοντας ότι η πτώση του Άσαντ «είναι το άμεσο αποτέλεσμα της δυναμικής μας δράσης κατά της Χεζμπολάχ και του Ιράν, των κύριων υποστηρικτών του Άσαντ. Αυτό προκάλεσε αλυσιδωτή αντίδραση όλων όσων θέλουν να απελευθερωθούν από αυτήν την τυραννία και την καταπίεση».
Ωστόσο, υπογράμμισε ότι, παρά την «ιστορική μέρα» και τη μεγάλη ευκαιρία που προσφέρει, η κατάσταση είναι «γεμάτη με σημαντικούς κινδύνους». Διέταξε τις ισραηλινές δυνάμεις να καταλάβουν τις εγκαταστάσεις του συριακού στρατού που εγκαταλείφθηκαν στη ζώνη ασφαλείας μεταξύ Ισραήλ και Συρίας στα Υψώματα του Γκολάν για να «διασφαλίσουν ότι καμία εχθρική δύναμη δεν θα εγκατασταθεί ακριβώς δίπλα στα σύνορα του Ισραήλ» και να είναι έτοιμες για κάθε πιθανό χάος που μπορεί να ξεσπάσει στη Συρία.
Η ανατροπή του Άσαντ αποτελεί σαφώς μεγάλο όφελος για το Ισραήλ. Σηματοδοτεί περαιτέρω αποδυνάμωση της περιφερειακής ισχύος του Ιράν και διακόπτει έναν σημαντικό κρίκο του λεγόμενου άξονα αντίστασης της Τεχεράνης. Χωρίς τον Άσαντ και ένα φιλικό καθεστώς στη Συρία, το Ιράν δεν θα έχει χερσαίες διαδρομές για να ανεφοδιάσει τον σύμμαχό του Χεζμπολάχ, καθιστώντας το μαχητικό λιβανέζικο σιιτικό κίνημα έναν ακόμα σαφή χαμένο της πτώσης του Άσαντ.
Χαμένοι
Κούρδοι της Συρίας
Ο Μπασάρ Άσαντ σε μεγάλο βαθμό άφησε τους Κούρδους της Συρίας να λειτουργούν αυτόνομα στη βορειοανατολική Συρία, και αυτοί απολάμβαναν μια μορφή ημιαυτονομίας. Το αν ένα νέο καθεστώς στη Δαμασκό — αν κυριαρχείται από ισλαμιστές — θα παραχωρήσει στους Κούρδους την ίδια ελευθερία είναι αμφίβολο, ιδίως καθώς θα οφείλει πολιτικά στην Τουρκία. Αυτό εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πώς θα εξελιχθεί πολιτικά η Συρία.
Η προέλαση των ανταρτών στη Συρία έχει επίσης οδηγήσει σε εδαφικά κέρδη από τις ισλαμιστικές δυνάμεις που υποστηρίζονται από την Τουρκία εις βάρος της υποστηριζόμενης από τις ΗΠΑ κουρδικής ένοπλης οργάνωσης YPG, η οποία έχει χάσει τον έλεγχο σε αρκετές πόλεις και χωριά στην ανατολική ύπαιθρο του Χαλεπίου.
Οι Κούρδοι της Συρίας σίγουρα δεν θα νιώσουν ασφαλείς από μια ανάρτηση του Ντόναλντ Τραμπ στα κοινωνικά μέσα την Κυριακή, όπου χαρακτήρισε τη Συρία «χάος». «Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν πρέπει να έχουν καμία σχέση με αυτό. Ας αφήσουμε να εξελιχθεί. Μην εμπλακούμε!» έγραψε.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης θητείας του ως πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Τραμπ ήθελε να αποσύρει όλες τις αμερικανικές ειδικές δυνάμεις από τη βορειοανατολική Συρία, όπου πολεμούσαν τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) μαζί με τους Κούρδους. Το Πεντάγωνο τον έπεισε να κρατήσει κάποιες δυνάμεις αναπτυγμένες στην περιοχή, και εκτιμάται ότι περίπου 900 στρατιώτες παραμένουν στη χώρα.
Νωρίτερα αυτόν τον μήνα, ο Ρόμπερτ Φ. Κένεντι Τζούνιορ, σύμμαχος του Τραμπ και υποψήφιος υπουργός, αποκάλυψε ότι ο Τραμπ ήθελε να αποσύρει όλους τους Αμερικανούς στρατιώτες λόγω φόβων ότι θα μπορούσαν να γίνουν «τροφή για τα κανόνια» σε ενδεχόμενες συγκρούσεις μεταξύ Τουρκίας και Κούρδων μαχητών.
Αλαουίτες της Συρίας
Οι Αλαουίτες αποτελούν περίπου το 12% του πληθυσμού της Συρίας και φοβούνταν ανέκαθεν ότι, αν ο ομόθρησκος τους Μπασάρ Άσαντ ανατραπεί, θα υποστούν σοβαρές συνέπειες. Οι Αλαουίτες, που ανήκουν σε μια παραφυάδα του σιιτικού Ισλάμ, ήταν η ραχοκοκαλιά του καθεστώτος, καταλαμβάνοντας κορυφαίες θέσεις στην κυβέρνηση, τον στρατό και τις υπηρεσίες πληροφοριών.
Κατά τη διάρκεια των πρώτων ετών της εξέγερσης, οι Αλαουίτες σχημάτισαν τη Shabiha, χαλαρά οργανωμένες φιλο-Άσαντ πολιτοφυλακές, οι οποίες κατηγορήθηκαν για σφαγές και συστηματικούς βιασμούς. Ακόμα και αν η HTS προσπαθήσει να αποφύγει την στοχοποίησή τους, η δίψα για εκδίκηση παραμένει ισχυρή.
Ρωσία, Ιράν και Χεζμπολάχ
Η πτώση του Μπασάρ Άσαντ έχει αποδυναμώσει δραματικά τη θέση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή, καθώς και του Ιράν. Η Μόσχα και η Τεχεράνη συνεργάστηκαν για να σώσουν το συριακό καθεστώς από την κατάρρευση το 2015, όταν ο Άσαντ φαινόταν κοντά στην ανατροπή του. Οι σιιτικές πολιτοφυλακές υπό ιρανική διοίκηση – με τη βοήθεια μιας εκστρατείας βομβαρδισμών από τη Ρωσία – βοήθησαν τον Σύριο αυταρχικό ηγέτη να ανακαταλάβει το Χαλέπι από τους αντάρτες, οι οποίοι είχαν τον έλεγχο περίπου του μισού της πόλης για τέσσερα χρόνια.
Η Μόσχα πίεζε τον Άσαντ να συμφιλιωθεί με τον Ερντογάν της Τουρκίας και να εξετάσει πολιτικές λύσεις για τον τερματισμό του εμφυλίου πολέμου, κάτι που, αν επιτυγχανόταν, θα άνοιγε αναμφίβολα τη Συρία για επικερδές εμπόριο για τις ρωσικές επιχειρήσεις και πιθανώς θα εξασφάλιζε τα στρατηγικά τις αεροπορικές και ναυτικές βάσεις στη Συρία. Το καλοκαίρι, το Κρεμλίνο προσπάθησε επανειλημμένα να οργανώσει προσωπικές συναντήσεις μεταξύ των ηγετών της Συρίας και της Τουρκίας χωρίς επιτυχία.
Σε διεθνές συνέδριο στη Ντόχα το περασμένο Σαββατοκύριακο, ο Ρώσος Υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ δήλωσε αγανακτισμένος: «Είναι απαράδεκτο να επιτραπεί σε τρομοκρατική ομάδα να ελέγξει τη Συρία». Παρ’ όλα αυτά, η Μόσχα έκανε ελάχιστα για να αποτρέψει την κατάρρευση του Άσαντ, εμφανιζόμενη να αποσύρει τη στήριξή της στο καθεστώς. Οι ρωσικές αεροπορικές επιθέσεις υπέρ του Άσαντ από την έναρξη της επίθεσης των ανταρτών στις 27 Νοεμβρίου ήταν ελάχιστες, πιθανότατα λόγω της ανάγκης του Βλαντιμίρ Πούτιν να επικεντρωθεί στην Ουκρανία.