Στη δυτική Φθιώτιδα, στους πρόποδες του επιβλητικού Τυμφρηστού, βρίσκεται το Μαυρίλο, ένα χωριό που συνδυάζει μοναδική φυσική ομορφιά και βαριά ιστορική κληρονομιά.
Σε αυτό το κεφαλοχώρι της Τουρκοκρατίας, όπου η φύση έδωσε απλόχερα νερά και ξυλεία, στήθηκε ένα από τα πιο κρίσιμα εργαστήρια του Αγώνα: οι περίφημοι μπαρουτόμυλοι του Μαυρίλου. Αυτά τα αυτοσχέδια εργαστήρια αποτέλεσαν τον πυρήνα παραγωγής της πολύτιμης μπαρούτης, του βασικού εφοδίου της κλεφτουριάς και των αγωνιστών του 1821.
Η Λειτουργία των Μπαρουτόμυλων
Οι μπαρουτόμυλοι ήταν λιθόκτιστες εγκαταστάσεις, χτισμένες σε κατηφορικά σημεία δίπλα σε ρέματα, ώστε να εκμεταλλεύονται τη φυσική ροή του νερού. Συχνά, δίπλα τους λειτουργούσαν αλευρόμυλοι ή μαντάνια, αξιοποιώντας την ίδια υδροκίνηση.
Η διαδικασία παραγωγής ήταν βασισμένη σε έναν απλό αλλά αποτελεσματικό μηχανισμό. Η φτερωτή, περιστρεφόμενη από την ορμή του νερού, κινούσε ένα ξύλινο αδράχτι, το οποίο έφερε 5-6 έκκεντρα ξύλα, τις λεγόμενες “απαλαϊστρες”. Αυτές, καθώς περιστρέφονταν, χτυπούσαν ένα κάθετο δοκάρι, το “παλικάρι”, το οποίο με τη σειρά του έπεφτε πάνω σε μια ξύλινη ή λίθινη γούβα, την “τσούμα”, όπου γινόταν η κονιοποίηση των πρώτων υλών.
Η Παρασκευή της Μπαρούτης
Η μπαρούτη του Μαυρίλου αποτελούνταν από τρία βασικά συστατικά:
- Θειάφι (12,5%)
- Ξυλοκάρβουνο (12,5%)
- Νιτρικό κάλιο (τζερβιτζιλέ) (75%)
Τα συστατικά τοποθετούνταν στις τσούμες και πολτοποιούνταν από το ανεβοκατέβασμα των παλικαριών. Μετά από 24 ώρες συνεχούς χτυπήματος, το μείγμα έπαιρνε τη μορφή παχύρευστης μάζας. Σε τακτά διαστήματα, οι εργάτες το ανακάτευαν με το “ματικάπι”, ένα ειδικό ξύλινο εργαλείο, ώστε να εξασφαλίσουν την ομοιομορφία του μίγματος.
Στη συνέχεια, το μείγμα αφαιρούνταν από την τσούμα (ξεχαβάνισμα), κοβόταν σε μικρά κομμάτια και απλωνόταν σε μπαρουτόπανα για να στεγνώσει. Μετά από δύο ημέρες, οι εργάτες το κόσκιναν μέχρι να αποκτήσει ψιλή, αμμώδη υφή.
Το τελικό στάδιο περιλάμβανε την ανάμειξη της μπαρούτης με γραφίτη μέσα σε ένα περιστρεφόμενο ξύλινο βαρέλι, διαδικασία που διαρκούσε 3-5 ώρες. Ο γραφίτης έδινε στη μπαρούτη τη χαρακτηριστική γυαλιστερή της μορφή, προστατεύοντάς την από την υγρασία.
Ο Έλεγχος Ποιότητας και η Συσκευασία
Για να ελεγχθεί η ποιότητα της μπαρούτης, οι τεχνίτες χρησιμοποιούσαν μια απλή αλλά αποτελεσματική μέθοδο: έριχναν μια μικρή ποσότητα σε χαρτί και την πλησίαζαν σε αναμμένο κάρβουνο. Η άριστης ποιότητας μπαρούτη έπρεπε να εκραγεί ακαριαία, χωρίς να αφήσει αιθάλη και χωρίς να κάψει το χαρτί.
Η αποθήκευση και η μεταφορά της γινόταν σε ξύλινα βαρέλια ή αδιάβροχα, κερωμένα σακιά από μαλλί τράγου, ώστε να διατηρηθεί αναλλοίωτη.
Η Σημασία των Μπαρουτόμυλων του Μαυρίλου
Οι μπαρουτόμυλοι του Μαυρίλου έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Η υψηλής ποιότητας μπαρούτη τους τροφοδοτούσε τους οπλαρχηγούς της Ρούμελης, όπως τον Αθανάσιο Διάκο, τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη.
Παρότι η παραγωγή μπαρούτης σταδιακά εγκαταλείφθηκε, η ιστορική τους σημασία παραμένει ζωντανή. Σήμερα, στην είσοδο του χωριού, έχει αναπαλαιωθεί ένας από τους παλιούς μπαρουτόμυλους, λειτουργώντας ως μουσείο. Εκεί, οι επισκέπτες μπορούν να δουν από κοντά τη διαδικασία παραγωγής και να γνωρίσουν την άγνωστη αυτή πτυχή της ελληνικής ιστορίας.
Το Μαυρίλο, με την απαράμιλλη φυσική του ομορφιά και την πλούσια κληρονομιά του, παραμένει ένας τόπος μνήμης και ιστορικής υπερηφάνειας, κρατώντας ζωντανό το πνεύμα των ανθρώπων που συνέβαλαν στον αγώνα για την ελευθερία.
με πληροφορίες έντυπο του πρώην ΔΗΜΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ- Δ.Δ. ΜΑΥΡΙΛΟΥ
” Το εργαστήρι της φωτιάς” του Χ. Μηχιώτη, εκδόσεις ΚΑΣΤΑΛΙΑ
